Trong bối cảnh ô nhiễm không khí ngày càng gia tăng, nhiều thành phố trên thế giới đã bắt đầu áp dụng các biện pháp nghiêm ngặt để cải thiện chất lượng không khí. Một trong những giải pháp hiệu quả nhất chính là việc thiết lập các vùng phát thải thấp. Tại châu Âu, mô hình này đã được triển khai từ nhiều năm trước và đã mang lại những kết quả tích cực đáng kể.
Gần đây, một thành phố lớn tại Việt Nam đã đề xuất kế hoạch thiết lập Vùng phát thải thấp (LEZ) từ năm 2026, nhằm hạn chế các phương tiện cũ không đạt tiêu chuẩn khí thải vào khu vực trung tâm. Kế hoạch này sẽ được thực hiện qua nhiều giai đoạn, từ việc kiểm soát xe kinh doanh không đạt tiêu chuẩn khí thải Euro 2-4, cho đến việc mở rộng LEZ ra toàn bộ vành đai 1, cùng với việc nâng cao tiêu chuẩn khí thải sau năm 2032. Đặc biệt, hệ thống camera giám sát và các chính sách hỗ trợ chuyển đổi sang phương tiện xanh cũng sẽ được áp dụng.
Trên toàn cầu, nhiều quốc gia đã áp dụng mô hình tương tự từ hàng chục năm trước, giúp cải thiện đáng kể chất lượng không khí và thay đổi thói quen di chuyển của người dân. Tại châu Âu, LEZ đã xuất hiện từ đầu những năm 2000 và hiện nay đã có mặt tại hơn 300 thành phố.
Quá Trình Triển Khai LEZ Tại Châu Âu
LEZ được khởi xướng tại Đức và sau đó lan rộng ra các quốc gia như Anh, Pháp, Hà Lan, Ý và nhiều nước khác. Mỗi quốc gia áp dụng tiêu chuẩn khí thải riêng, thường dựa trên tiêu chuẩn Euro, kết hợp với biển báo hoặc nhãn nhận diện phương tiện. Quá trình triển khai thường bắt đầu bằng giai đoạn cảnh báo, sau đó áp dụng phạt đối với các phương tiện không đạt tiêu chuẩn khí thải khi vào LEZ. Nhiều nơi đã mở rộng dần phạm vi và siết chặt tiêu chuẩn theo thời gian, nhằm giảm ô nhiễm và khuyến khích chuyển đổi sang phương tiện sạch.
Bảng thông báo vùng LEZ tại London.
Các báo cáo cho thấy việc triển khai LEZ đã mang lại những thay đổi tích cực ở nhiều quốc gia châu Âu. Tại Anh, đặc biệt là London, nồng độ NO2 đã giảm trung bình 27% trên toàn thành phố, và giảm đến 54% tại một số khu vực trung tâm. Số lượng xe đáp ứng tiêu chuẩn khí thải cao cũng tăng nhanh chóng, theo số liệu từ Transport for London năm 2023. Tại Pháp, Paris ghi nhận nồng độ bụi mịn PM25 giảm khoảng 35%, NO2 giảm 7%, và CO2 giảm khoảng 0,4%, theo số liệu từ TomTom Traffic Index năm 2022.
Đồng thời, báo cáo của Cơ quan Môi trường Liên bang Đức cho thấy sau khi áp dụng Umweltzone ở các thành phố như Berlin, Stuttgart hay Munich, nồng độ NO2 trung bình tại các tuyến đường chính đã giảm khoảng 10-20%. Chỉ sau vài năm áp dụng, phần lớn xe lưu thông đã đạt tiêu chuẩn Euro 4 trở lên. Tại Hà Lan, theo báo cáo của Rijkswaterstaat vào năm 2023, các đô thị áp dụng Green Zone và Blue Zone ghi nhận mức giảm NO2 khoảng 20%, đồng thời thúc đẩy quá trình thay thế xe tải, xe buýt cũ bằng phương tiện chạy điện hoặc khí CNG.
Thành Phố London
London là một trong những thành phố tiên phong trong việc hạn chế phương tiện gây ô nhiễm với việc áp dụng Vùng siêu phát thải thấp (ULEZ). Theo quy định, xe xăng phải đạt tiêu chuẩn Euro 4, trong khi xe diesel phải đạt Euro 6, nếu không sẽ bị thu phí 12,5 bảng mỗi ngày. Nếu tài xế không trả mức phí này, họ sẽ bị phạt 180 bảng.
Bảng thông báo vùng phát thải cực thấp của London.
Không chỉ London, thành phố Oxford còn mạnh tay hơn khi từ năm 2022 đã đưa vào vận hành Vùng phát thải bằng không (ZEZ), cấm hoàn toàn xe không phải điện vào trung tâm từ 7-19h. Nếu vi phạm, tài xế sẽ phải trả mức phí từ 2-10 bảng/ngày tùy thuộc vào mức độ khí thải của phương tiện, và mức phí này đã tăng gấp đôi vào tháng 8/2025.
Thành Phố Paris
Tại Pháp, Paris là thành phố đi đầu với vùng phát thải thấp bao phủ hầu hết khu vực nội đô, với việc triển khai LEZ lần đầu tiên vào năm 2017. Hiện tại, xe xăng sản xuất trước năm 1997 và xe diesel trước năm 2006 bị cấm vào nội đô vào các ngày trong tuần. Chính quyền đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ chỉ cho phép xe phát thải bằng không hoạt động, đồng nghĩa với việc loại bỏ hoàn toàn ôtô xăng và diesel.
Pháp cũng đã triển khai hệ thống nhãn dán Crit’Air để phân loại xe theo mức phát thải, từ Crit’Air 0 (xe điện, hydro) đến Crit’Air 5 (xe xăng, diesel cũ). Chủ phương tiện phải đăng ký trực tuyến để nhận nhãn, sau đó dán trên kính trước. Nhãn này quyết định quyền lưu thông của tài xế trong các LEZ. Mức phạt khi xe không đủ tiêu chuẩn đi vào vùng LEZ dao động từ 68-135 euro.
Nhãn dán Crit’Air 1 trên xe tại Pháp.
Thêm vào đó, Paris cũng đã mở rộng mạng lưới làn dành riêng cho xe đạp, tăng diện tích phố đi bộ, và thử nghiệm “vùng hạn chế lưu thông”, cấm ôtô qua lại trừ phương tiện phục vụ cư dân và giao hàng, giúp không gian trung tâm yên tĩnh và ít ô nhiễm hơn.
Thành Phố Berlin
Tại Đức, vùng phát thải thấp (Umweltzone) được triển khai từ năm 2008, ban đầu ở Berlin, Cologne và Hanover, sau đó mở rộng ra hơn 50 thành phố. Quy định yêu cầu ôtô phải dán nhãn màu xanh, vàng hoặc đỏ tùy mức phát thải, trong đó chỉ xe diesel đạt tiêu chuẩn Euro 4 trở lên hoặc xe xăng Euro 1 trở lên mới được phép vào trung tâm các thành phố.
Mức phạt cho vi phạm quy định này dao động từ 80-100 euro.
Thành Phố Amsterdam
Tại Hà Lan, các vùng giới hạn khí thải (Milieuzones) bắt đầu được áp dụng từ năm 2007, ở các thành phố lớn như Amsterdam, Rotterdam hay Utrecht, chủ yếu nhắm vào các phương tiện chạy diesel cũ. Đến năm 2025, quy định sẽ siết chặt hơn khi chỉ những ôtô và xe tải nhẹ chạy diesel đạt Euro 4 trở lên mới được phép vào vùng xanh, Euro 5 trở lên vào vùng xanh lam, và Euro 6 vào vùng tím.
Bảng thông báo vùng phát thải thấp cấm xe diesel đời cũ tại Hà Lan.
Mức phạt khi vi phạm quy định này dao động từ 80-310 euro tùy loại xe.
Các Ngoại Lệ Trong LEZ
Đáng chú ý, vẫn có những ngoại lệ cho phép phương tiện không đạt chuẩn được lưu thông tại châu Âu vì nhu cầu thiết yếu hoặc lý do đặc biệt. Tại Anh, các loại xe cổ trên 40 năm tuổi, xe cứu thương, cứu hỏa, hoặc phương tiện phục vụ người khuyết tật được miễn trừ. Ở Pháp, Paris cho phép xe mang biển “collection” (xe cổ), xe quân sự, phương tiện phục vụ tang lễ và xe chở hàng hóa khẩn cấp được vào LEZ dù không đạt chuẩn.
Đức cũng áp dụng miễn trừ cho xe cứu hộ, phương tiện đặc biệt phục vụ công trình hoặc sự kiện văn hóa. Tại Hà Lan, các xe chuyên dụng, xe cổ sản xuất trước năm 1988 và một số phương tiện phục vụ cư dân trong khu vực vẫn được phép đi vào, miễn là đăng ký trước với chính quyền.