Ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đã trải qua một hành trình dài và đầy thách thức. Nhìn lại những ngày đầu, khi mà những cái tên như Thaco và Vinaxuki mới chỉ là những hạt giống nhỏ trong một lĩnh vực đầy tiềm năng, thật khó để tưởng tượng rằng ngày nay, ngành ô tô đã phát triển mạnh mẽ đến vậy.
Vào đầu những năm 2000, khi tôi bắt đầu công việc tại Viện chiến lược chính sách thuộc Bộ Công Thương, bối cảnh kinh tế Việt Nam có nhiều điểm tương đồng với những gì chúng ta đang thấy trong năm 2025. Chính phủ đã đặt ra những chiến lược dài hạn nhằm phát triển công nghiệp, trong đó kinh tế tư nhân được xem là động lực chính.
Ngành ô tô được chọn làm lĩnh vực đầu tiên để thử nghiệm quá trình tư nhân hóa nền kinh tế. Đây là một bước đi quan trọng, mở ra cơ hội cho nhiều doanh nhân dấn thân vào lĩnh vực sản xuất ô tô, một ngành đòi hỏi trình độ công nghệ cao và nguồn vốn lớn. Thời điểm đó, ô tô vẫn là một tài sản xa xỉ, chỉ những người thực sự khá giả mới có thể sở hữu.
Thaco và Vinaxuki có thể coi là những biểu tượng tiêu biểu cho giai đoạn tư nhân hóa trong ngành sản xuất ô tô. Đây là thời kỳ đầu của ngành công nghiệp ô tô Việt Nam, khi mà những ý tưởng và khát vọng bắt đầu hình thành. Mặc dù có chung quyết tâm, nhưng mỗi doanh nghiệp lại có những cách tiếp cận khác nhau. Đến nay, một số giấc mơ vẫn còn dang dở, trong khi những giấc mơ khác đã bay cao.
Khi lần đầu tiên đặt chân đến nhà máy Thaco vào năm 2004, tôi không khỏi ngạc nhiên trước điều kiện cơ sở hạ tầng còn hạn chế. Đường vào nhà máy đầy ổ gà, và giữa không gian rộng lớn của khu công nghiệp Chu Lai, nhà máy ô tô như một điểm sáng nhỏ bé. Tôi và những người đồng hành không khỏi thắc mắc về lý do đặt nhà máy ở một nơi hẻo lánh như vậy.
Thời điểm đó, nhà máy Thaco không để lại ấn tượng mạnh mẽ như cách mà VinFast đã làm sau này với cơ sở hạ tầng hiện đại. Nhà máy Thaco khi đó có quy mô nhỏ, nhưng điều khiến tôi ấn tượng hơn cả là tinh thần làm việc của đội ngũ nhân viên nơi đây. Họ làm việc với tâm thế chậm mà chắc, thể hiện rõ nét tinh thần khởi nghiệp của những người trẻ tuổi.
Thị trường ô tô lúc bấy giờ còn rất nhỏ, vì vậy để giải quyết bài toán đầu ra, nhà máy Thaco đã áp dụng một dây chuyền sản xuất linh hoạt, có thể lắp ráp nhiều loại xe khác nhau. Một chuyên gia ô tô người Nhật đã nhận xét rằng đây là điều không bình thường trong ngành công nghiệp ô tô, nơi mà quy trình sản xuất thường rất chuyên biệt và tự động hóa.
Chuyên gia này đã đánh giá cao khả năng thích ứng của Thaco trong việc tối ưu hóa quy trình sản xuất, cho thấy sự sáng tạo và linh hoạt trong bối cảnh thị trường còn hạn chế. Người công nhân cũng phải nhanh chóng thích nghi với việc lắp ráp nhiều loại xe khác nhau, điều này không hề đơn giản.
Câu chuyện của Vinaxuki cũng không kém phần thú vị. Khi tôi đến thăm nhà máy của Vinaxuki tại Hà Nội, tôi cảm nhận được sự gắn bó của người đứng đầu công ty với từng công nhân. Ông Bùi Ngọc Huyên không chỉ là một nhà lãnh đạo, mà còn là một người cha, người anh em trong gia đình lớn của Vinaxuki.
Ông Huyên đã rất tự hào khi công ty của mình không chỉ thành công trong lĩnh vực xe tải mà còn mở rộng sang sản xuất xe con, điều mà nhiều công ty Việt Nam khác chưa thể làm được. Tuy nhiên, trong bối cảnh những năm 2000, việc xây dựng một thương hiệu ô tô mang đậm dấu ấn Việt Nam là một thách thức lớn.
Mặc dù tất cả đều có quyết tâm, nhưng con đường mà mỗi doanh nghiệp chọn lại dẫn đến những số phận khác nhau. Vinaxuki đã không thành công, trong khi Thaco lại có những bước đi vững chắc hơn, không tập trung vào việc xây dựng thương hiệu Việt ngay từ đầu.
Tại nhà máy Thaco ở Quảng Nam, một trường cao đẳng đã được thành lập để đào tạo nguồn nhân lực cho ngành công nghiệp ô tô. Nhận thấy khó khăn trong việc tuyển dụng nhân lực có trình độ, Thaco đã chủ động tạo ra một trung tâm đào tạo, mời các giảng viên từ các trường đại học danh tiếng về giảng dạy.
Trung tâm này đã trở thành một mô hình liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp, tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cho ngành công nghiệp ô tô. Thaco đã đi tiên phong trong việc xây dựng mô hình này từ những ngày đầu.
Điểm khác biệt giữa Thaco và Vinaxuki chính là cách nhìn nhận về năng lực sản xuất. Khi hợp tác với các thương hiệu lớn như Kia và Mazda, Thaco đã chủ động trong việc sản xuất linh kiện, từ những bộ phận đơn giản như dây điện và ghế ngồi, nhằm tối ưu hóa chi phí và nâng cao năng lực sản xuất.
Ngày nay, Thaco đã phát triển thành một trung tâm nghiên cứu và sản xuất linh kiện ô tô hiện đại, khác xa so với những ngày đầu. Ngành công nghiệp ô tô Việt Nam hiện nay đã có sự chuyển mình mạnh mẽ, với sự xuất hiện của nhiều thương hiệu mới như Thành Công và VinFast, góp phần đưa giấc mơ sở hữu ô tô đến gần hơn với người dân Việt Nam.
Tiến sĩ Trương Thị Chí Bình
Câu chuyện ngành là nơi những nhân vật có ảnh hưởng trong ngành ô tô ở tất cả các lĩnh vực kể lại câu chuyện họ đã trải qua trong quá trình kinh doanh, nghiên cứu, phát triển sản phẩm, sản xuất, lắp ráp, xây dựng, vận động chính sách… để phát triển ngành.